Çocuğun Gelişiminde Kitap Okumanın Yeri ve Önemi

Bartın Üniversitesi
Öğrenmeyi ve Öğretmeyi Geliştirme Koordinatörlüğü

Çocuğun Gelişiminde Kitap Okumanın Yeri ve Önemi

Kitap hayal gücünü alevlendiren bir araçtır.

Alan Bennett

“Küçük” çocuklar “büyük” düşünürlerdir. Merakları onların doğal vizyonudur. Dünyayı anlamak ve her şeyi bilmek isterler. Çevrelerini keşfedici gözlerle izlerler ve öğrendiklerini yaşamlarıyla ilişkilendirmeye gereksinim duyarlar. Çocuklar için kitap okumak farklı dünyalara açılan kapıları aralamanın en iyi ve keyifli yollarından biridir. Hiç göremeyeceğimiz yerleri görmek, şahit olamayacağımız hikâyelerin içerisinde yaşamak, eşsiz maceralara yelken açmak için bir adımdır. Bunun ilk adımı da erken çocukluk dönemi diye nitelendirdiğimiz ilk çocukluk yıllarında başlamaktadır. Erken çocukluk döneminde kitabın neden bu kadar kritik olduğuna bir göz atmaya ne dersiniz!

Erken çocukluk dönemi, gelişimin tüm alanlarda en hızlı şekilde ilerlediği, kişiliğin temellerinin atıldığı, temel bilgi, beceri ve alışkanlıkların kazanıldığı ve bu gelişim sürecinin yaşamın ileriki dönemlerine etki ettiği kritik bir süreçtir. Bu süreçte, çocuğun doğuştan getirdiği birçok özelliğin yanında çevrenin etkisi de oldukça büyüktür. Bu nedenle çocuğun birincil çevresi olan ebeveynleriyle olan etkileşimlerinin yanında çocuğa sunulacak materyaller, oyuncaklar ve kitaplar gibi uyaran bakımından zengin çevre çocuğun gelişimine olumlu yönde katkı sağlamaktadır.

Zengin uyaranlardan olan çocuk kitapları çocuğa ve onun ihtiyaçlarına göre uyarlanmış ve kısmen ya da tamamen resimlerden oluşan kitaplardır. Erken çocukluk döneminden ergenlik dönemine kadar olan süreçte çocukların dil ve anlama düzeylerine uygun, duygu ve düşünce dünyalarını sanatsal bir şekilde yazılı görsellerle zenginleştirilen çocuk kitaplarına gereksinim duyulduğunu belirtmektedir. Erken çocukluk dönemi okumaya karşı ilginin oluştuğu kritik dönemdir. Bu dönemde çocukları kitapla tanıştırmak okuma alışkanlığı kazandırmanın en önemli yoludur. Çocuğa sunulan kitaplardaki amaç çocuğun kitaba karşı ilgisini artırmak ve kitabı sevdirmektir.

Çocuklar bir bilim insanı merakı, şüphesi ve girişkenliği içinde, araştırmacı hevesine, heyecanına ve tutkusuna sahiptir. Sorular sorarak meraklarını gidermenin yollarını bulmaya çalışırlar. Anlamak, anlam çıkarmak ve anlamını değiştirmek, çocuğun dünyayı keşfetme sürecindeki gelişimsel ilerlemesinin kanıtıdır. Çocuklar genellikle ilk hikâyeleri, bilgileri ve sorularına cevapları kendilerine okunan kitaplar yoluyla öğrenirler. Kitaplara aracılığıyla çocuklar gerçek yaşam deneyimlerine yönelik bilgiler vererek, iyi güzel, iyi kötü yönleri de ele alarak çocukta gerçeklik algısının oluşmasına katkı sağlamaktadır. Bu farklı durumlar, çocukların zorluklarla baş etme, sorunlara farklı çözümler geliştirme, diğer insanlara karşı farkındalık geliştirerek empati kurma, yardım etme ve işbirliğinde bulunma gibi olumlu sosyal davranışlarının gelişimine de katkı sağlamaktadır. Böylece çocukların kitaplarla tanışıklığı ileriki yaşamlarında derin izler bırakmaktadır. Bu nedenle erken dönmelerde çocukların kitaplara erişimi son derece önem arz etmektedir.

Kitaplara erişim ve okuma alışkanlığı öncelikle ailede, sonra da okulda olmaktadır. Ebeveynler kitaba değer veriyorsa ve okuma alışkanlığı kazandırmak için çocuklarına model oluyorsa çocuklar da kitap okuma alışkanlığını daha kolay kazanırlar. Çocukların kitabı sevmeleri için onları bebeklikten itibaren gelişim düzeyine uygun kitapla karşılaştırmalı ve renkli, müzikli kitaplardan başlayarak kitaptan zevk almalarını sağlamalıdır. Kitap okuyan çocukların akademik başarıları daha yüksek olduğu yapılan çalışmalarda ortaya konulmuştur. Bu nedenle ebeveynler çocuklarını bebeklik dönemi için hazırlanmış tek resimli kavram kitaplarıyla başlayarak bir yaşında yazılı kitaplarla tanıştırmalıdırlar. Evde kitap okuyarak çocuklara model olmalı ve günde en az 15 dakika çocuklarla bire bir kitap okuma çalışmaları yapılmalıdırlar. Hayatlarının ilk yıllarında okuma bilmeyen çocuğa ailenin kitap okuması ile aralarında kitap aracılığı ile çocuk-aile arasında duygusal bir yakınlık kurulur. Ayrıca yapılan çalışmalarda çocuğun belirli bir konuya karşı duyduğu ilgi onu okumaya motive ettiğini okuma alışkanlığı kazanmasında çocuğun ilgilerine ve seçimlerine dikkat etmenin son derece önemli olduğu vurgulanmaktadır.

Kitaplar bebeklikten başlayarak çocukları renkler, çizgiler, harfler ve kelimelerle tanıştırır. Çocukların konuşulan dili öğrenmesini sağlar. Çocukların oynama, eğlenme, görme, duyma, dokunma yoluyla tanıma ve keşfetme gereksinimlerini karşılar. Duygu ve düşünce dünyalarını besler, yaratıcılık ve hayal dünyalarını geliştirir. Çocukların kendilerini tanımalarına, sosyalleşmelerine yardımcı olurken bilgi ve haz verip yalnızlıklarını azaltır. Bireysel olarak çocuğa kitap okuma, çocuğun hikâye içinde gerçek yaşam duygularını yaşamasını, karakterleri görmesini, özdeşim kurmasını ve kendi duygularını açıklamasını sağlamaktadır.

Çocukların, kitaplardan en üst düzeyde yararlanabilmeleri için doğru kitap seçimi önemlidir. Kitabı sevdirmek ve ilgisini çekmek için o kitabın resimlemesi, yazınsal içeriği ve fiziksel koşulları önemlidir. Kitap seçiminde iki husus ön plana çıkmaktadır: Kitabın, gelişim özelliklerine uygun olması ve çocuğun ilgilerine hitap etmesi. Gelişim özelliklerine uygun olma durumu, kitapların içerik, biçimsel ve resimleme özellikleri ile ilişkilidir. Kitabın boyutu, kâğıt yapısı, kapak, sayfa düzenlemesi, ciltleme ve punto biçimsel özellikler arasında; tema, konu, karakter, plan, dil ve üslup içerik özellikleri arasında yer almaktadır.

Resimli çocuk kitapları;

Çocukların hayal güçlerini geliştirir.
Çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini destekler, kelime dağarcığını zenginleştirir,
Dili etkin ve düzgün bir şekilde kullanmalarını sağlar.
Çocukların gelişmekte olan iç ve dış dünyalarına katkıda bulunur.
Çocukların gerçek yaşamla bağlantı kurmalarına yardımcı olur.
Çocukların kendileri ve çevrelerinde olup bitenleri fark etmelerini sağlar.
Gözlem yeteneklerini geliştirerek keşfetme olanağı sunar.
Çocukların dil, bilişsel ve sosyal-duygusal gelişimlerine katkıda bulunur.
Çocukla anne baba arasında iletişim kurulmasına yardımcı olur.
Çocukların kitaplardan insanları ve hayvanları tanıyıp sevmelerini sağlar.
Sevme, anlama, saygılı olma, hediye etme, paylaşma gibi birçok sosyal kavramı öğretir.
Kişiliklerinin bir parçası olan duyguları, değer yargılarını ve anlayış tarzlarını geliştirir.

Tüm bunları göz önünde bulundurduğumuz zaman çocuk kitaplarının çocukların tüm gelişimleri açısından ne kadar önemli olduğunun da anlaşılmaktadır. Sonuç olarak; geleceğin dünyasında, erken çocukluk döneminden başlayarak tüm çocuklarımıza nitelikli fırsatlar sunma, etkin öğrenme ortamları yaratma, zengin çevre sağlama ve eğitimin tüm bileşenlerini buna uygun şekilde yapılandırarak, katkı sağlayabiliriz. Bunun da yolu kitap okuyan, okutan, farkındalık oluşturan ebeveynler ve eğitimcilerden geçmektedir.

Kaynakça

Can, B., Kılınçcı E., & Şeker, P. T. (2022). Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Resimli Öykü Kitapları İle İlgili Tercihleri. Cumhuriyet International Journal of Education, 11(1), 240–252

Öztürk, Ü. ve Buldur, A. (2022). Resimli çocuk kitaplarının içerdikleri değerler açısından incelenmesi: Tokat Bebek ve Çocuk Kütüphanesi örneği, E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 13(6), 14-27. DOI: https://doi.org/10.19160/e-ijer.1146157

Sayın Kadakal, S,. (2002). Çocuk Kitapları Seçiminde Ebeveynlerin ve Okul Öncesi Öğretmenlerinin Görüşlerinin İncelenmesi, YL Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli

Koç, O. (2021). Çocuk Edebiyatı Ve Çocuk Kitaplarına Yönelik Toplumsal Bir Bakış. EUropean Journal of Managerial Research (EUJMR), 5(9), 379-395.

06 Nisan 2025
Bilal AFŞİN

Milli Eğitim Bakanlığı, Okul Öncesi Öğretmeni

Çocuğun Gelişiminde Kitap Okumanın Yeri ve Önemi
Çocuk ve Oyun
Prompt Yazma Sanatı: Eğitimde Daha Etkili ve Verimli Sorular Oluşturma
Görünmeyen Mücadele: Özel Gereksinimli Çocukların Aileleri Neler Yaşıyor?
Akademisyenlere yönelik gerçekleştirdiğimiz eğitimlerimiz yoğun katılımla tamamlandı.
Bit’lerin Eğitime Katkısı: Dijital Bilginin Temel Taşları
Hizmetkâr ve Lider Olmak
21. Yüzyıl Öğretmenleri için Dijital Araç Kutusu
Boşlukların Gölgesi ve efsuni dokunuş
ÖğrenGeliş ekibi ‘Yükseköğretimde Öğrenme’ Çalıştayı'na katıldı.